VAŽNIJI ISTORIJSKI PODACI O GUSINJSKOM KRAJU I SAMOUPRAVI
Gusinjski kraj je bio privlačan za naseljavanje još u praistoriji. O tome svjedoče tri arheološka nalazišta u bližoj okolini Gusinja. Jedno nalazište je na planini Valušnici, na oko 1700 m nv, gdje je u dolini jednog potoka otkriven primitivni crtež na jednoj kamenoj ploči. Linijama urezanim u ploču, crtež prikazuje majku sa djecom u naručju, a pored nje je prikazano više ljudskih figura.
Gravira na Valušnici
Gusinje se spominje se još u XIV vijeku kao karavanska stanica na putu: Dubrovnik – Kotor – Skadar – Peć – Carigrad. Kroz naselje je tada prolazio veliki broj trgovaca i pratilaca karavana, te je ono bilo veoma živo. U Tursko doba bilo je centar Gusinjske nahije i imalo razvijene upravne, zanatske i trgovačke funkcije. Uspostavljanjem granice sa Albanijom, početkom XX vijeka, Gusinje sa okolinom je postalo perifean i izolovan kraj, šrto je uticalo na slabljenje njegove ekonomske moći. To je trajalo sve do posljednjih decenija XX vijeka, kada je došlo do izvjesnig oživljavanja njegove privrede, posebno industrije, zanatstva i trgovine. Karakteristično je po svom urbanom jezgru i kamenim kulama od kulturno istorijskog značaja (Balića, Čekića, Radončića kula).
Otkriveni ostaci vodovoda i kanalizacije iz rimskog doba ukazuju da je Gusinje vrlo staro naselje. Naziv Gusinje pored etimologije i propovijedanja (usmeno sjećanje), najvjerovatnija je verzija vezana upravo za geografski položaj. U osnovi ovog Makro- toponima jeste svakako ilirska leksika (apelativ) »Geusaie«. Vokalna sekvenca »eu« iz ilirskog jezika, dala je vokal »u« , a latinska »ae«, dalo je »e«, pa će biti apelativ- »Gusie«. Danas u albanskom vokabularu »Guci« (Gusinje).
U geografiji kosovskog vijaleta objavljena jula 1852. godine pored ostalog piše da je Gusinje velika kasaba (varoš) koja ima -1500 kuća, pet džamija, osam vjerskih škola, jednu ruždiju (gimnaziju), 350 dućana, sedam hanova, 27 kahvečijnica. Francuski konzul u Skadru , Ekar, juna 1859. godine posjetio je Gusinje i upisao je u svom tefteru – “u varoš Gusinju ima 350 dućana, gusinjani su poznati i vješti trgovci”.
Prema podacima Velimirovića 1893. godine varoš Gusinje broji 1600 domova, 5 džamija, 4 hana, 240 dućana, Gusinje sa okolinom broji 23804 stanovnika.
U periodu od 1906-1908 godine u Gusinju boravio je dr Jovan Cvijić koji je zabilježio da varoš Gusinje broji 6.202 stanovnika, Novi Pazar-13.847, Sjenica – 3.882, Pljevlja – 3.895, Bijelo Polje – 3.452, Prijepolje – 3.895, 2.523, Nova Varoš – 2.707 stanovnika.
Najveće migracije iz ovih krajeva desile su se 1914, 1919, 1925, 1933, 1936 ka Turskoj i Albaniji i od 1945 – 2003 ka Podgorici, Peći, Prištini, Skoplju, Sarajevu, Zapadnoj Evropi, Americi.
Kao upravno-administrativni centar šire oblasti, Gusinje je imalo značajnu ulogu kroz istoriju.
Početkom 14. vijeku Gusinje sa okolinom pripadalo je svetostefanskom vlastelinstvu, tj. vlastelinstvu manastira Banjske sa Kosova i ono je bilo jedno od najvećih u Plavskoj župi. Posjedi Banjske bili su sela Krušavo sa trgom, Gusino (danas Gusinje) sa planinama, zatim 14 kuća ribara na Plavskom jezeru i planine na istočnoj strani Župe.
U prvoj polovini 17. vijeka, kada je izvršena teritorijalna reorganizacija Osmanskog carstva, Plavska župa je preimenovana u Plavsku nahiju koja je ušla u sastav Skadarskog sandžaka i njen centar umjesto Plava postaje Gusinje. Od tada je Plavska nahija preimenovana u Gusinjsku nahiju, koja je obuhvatala čitav Plavsko-gusinjski kraj i Gornje Polimlje sve do Bihora. Kasnije su njene granice smanjene . U vrijeme dok je Gusinje bilo središte nahije a kasnije i kaze, Plav je imao podređenu ulogu.
Gusinje je 1724. godine bilo kapetanija u sastavu Bosanskog pašaluka. Od 1869. godine ta kapetanija je ušla u sastav Prizrenskog sandžaka.
U drugoj polovini 19. vijeka Gusinje postaje centar istoimene kaze. Gusinjska kaza je od 1862. do 1878. godine obuhvatala sva sela Plavsko-gusinjske oblasti i varošice Plav i Gusinje. Ona je jedno vrijeme bila u sastavu Novopazarskog sandžaka (okruga).
Od četvrte decenije 19. vijeka , kada su ukinute kapetanije, osmanska vojska se povukla iz Gusinja, pa se Gusinjska kaza od tada sama o sebi brinula, kao neka autonomija sa samoodbranom, U njoj su građani bili oslobođeni služenju osmanske vojske.
Završetkom balkanskih ratova 1913. godine u Plavsko-gusinjskoj oblasti osnovane su tri seoske i dvije varoške opštine (Plav i Gusinje) sa predsjednikom na čelu i sa žandomerijom.
Poslije Drugog svjetskog rata Gusinju je povraćen status opštine, ali taj status gubi tokom reformi opštinskih samouprava 1953. godine. To je dovelo do demografskog pražnjenja i siromašenja ovog područja. Uslijedili su drastični depopulacionih procesa i migracija stanovništva u inostranostvo. Naravno, razloge tome ne treba tražiti samo zbog ukidanja opštine.